Cele i zakres badań GBPA

GBPA jest dobrowolnym zrzeszeniem badaczy i pasjonatów filmu animowanego, działającym przy Katedrze Filmu i Mediów Audiowizualnych Uniwersytetu Łódzkiego. Jej misją jest rozwijanie studiów nad animacją filmową oraz inicjowanie projektów naukowych i popularyzatorskich poświęconych animacji. Grupa kładzie nacisk na to, by na Uniwersytecie Łódzkim powstawały wysokiej jakości prace dyplomowe i publikacje dotyczące filmu animowanego, a także na sieciowanie środowiska – łączenie młodych i doświadczonych badaczy w celu lepszej wymiany wiedzy i współpracy.
 

Nasza grupa to przede wszystkim ludzie i ich pomysły – studenci, doktoranci, badacze i pasjonaci, którzy chcą poznawać, dokumentować i opowiadać o animacji filmowej w jej najróżniejszych odsłonach 

– podkreśla dr Ewa Ciszewska, pomysłodawczyni GBPA i jedna z jej liderek.

Od momentu powstania członkom grupy przyświeca idea stworzenia przestrzeni, w której pasja do animacji przekłada się na realne działania – publikacje, wystąpienia, badania i spotkania. Co ciekawe, GBPA oficjalnie zainaugurowała swoją działalność 28 października 2021 roku, dokładnie w Międzynarodowym Dniu Animacji.

Inicjatywy i wydarzenia grupy

Jaka wygląda codzienne funkcjowanie grupy? GBPA organizuje wiele ciekawych wydarzeń i akcji związanych z animacją. Na Wydziale Filologicznym UŁ odbywa się np. cykl spotkań z filmem animowanym w formule prelekcja + projekcja + dyskusja, podczas których uczestnicy dotychczas analizowali m.in. filmy lalkowe Jerzego Kotowskiego, muzykę w animacjach Zenona Wasilewskiego czy twórczość zapomnianych kobiet animacji. Grupa inicjuje również spotkania z twórcami – gościła np. słowacką reżyserkę Joannę Kożuch, która opowiadała o współczesnej animacji w swoim kraju.

Jedną z niezwykle inspirujących inicjatyw była wizyta członków GBPA na planie filmu lalkowego „RO” w reżyserii Magdaleny Osińskiej. Bezpośrednie zajrzenie „za kulisy” powstawania animacji okazało się dla młodych badaczy niezastąpionym doświadczeniem. 

Taka styczność z procesem twórczym jest dla nich niezwykle inspirująca i często staje się punktem wyjścia do nowych tematów badawczych 

– podkreśla dr Ciszewska.

GBPA angażuje się także w organizację wydarzeń na styku nauki i praktyki filmowej. Co dwa lata (od 2021) współorganizuje ogólnopolską konferencję naukową „ANIMOWANE, nieANONIMOWE – Konferencja O! Polskiej Animacji”, poświęconą w całości polskiemu filmowi animowanemu. Konferencja ta gromadzi badaczy z różnych ośrodków, a także twórców animacji, stając się platformą wymiany myśli o historii, estetyce i przyszłości animacji. Hasłem edycji 2025 były „Granice animacji”, nawiązujące do ograniczeń i możliwości sztuki animacji w kontekście produkcyjnym, technologicznym czy interpretacyjnym. Wydarzenie odbywa się we współpracy z festiwalem O!PLA oraz innymi instytucjami – patronat nad nim obejmowało m.in. Polskie Towarzystwo Badań nad Filmem i Mediami, Festiwal Etiuda&Anima czy Muzeum Kinematografii.

Udział studentów i młodych badaczy

Jednym z najważniejszych aspektów działalności GBPA jest aktywizacja studentów i doktorantów. Grupa od początku stawia na włączanie młodych ludzi w pracę badawczą.

Zachęcamy studentów do samodzielnych badań i pisania o animacji – od pierwszych szkiców i pomysłów, przez prezentacje na naszych spotkaniach, po późniejsze rozwinięcie tych prac w tekstach naukowych czy popularnonaukowych 

– zaznacza dr Ewa Ciszewska.

W ramach spotkań GBPA studenci mogą prezentować swoje pierwsze pomysły badawcze, konsultować je z bardziej doświadczonymi kolegami, a następnie przekuwać w artykuły, rozdziały prac dyplomowych czy referaty konferencyjne.

Taka opieka merytoryczna szybko przynosi efekty. Już kilku młodych członków grupy zdobyło granty badawcze Uniwersytetu Łódzkiego na realizację własnych projektów. Przykładowo mgr Oliwia Nadarzycka jako studentka badała zmiany procesu produkcji filmów animowanych w łódzkim studiu Se-Ma-For w latach 60., a obecnie – już jako doktorantka – rozwija pracę doktorską na temat międzynarodowego obiegu polskiego filmu animowanego w okresie socjalizmu. Z kolei mgr Szymon Szul rozpoczął od zgłębiania historii łódzkiej animacji (analizował m.in. karierę artystyczną reżysera Stanisława Lenartowicza oraz koprodukcje studia Se-Ma-For w latach 90.), by następnie podjąć studia doktoranckie i pisać doktorat o współpracy zagranicznej Studia Małych Form Filmowych Se-Ma-For.

Współpraca międzynarodowa

Choć GBPA koncentruje się na polskiej animacji, jej horyzonty sięgają daleko poza Łódź. Wymiar międzynarodowy działalności grupy jest bardzo istotny. Członkowie GBPA prezentowali wyniki swoich badań na prestiżowych konferencjach naukowych za granicą – między innymi w Londynie, Zagrzebiu i Bristolu. Grupa nawiązała też współpracę z badaczami animacji z innych krajów: Finlandii, Stanów Zjednoczonych czy Czech. Naukowcy ci odwiedzają Łódź, wygłaszają gościnne wykłady, dzielą się doświadczeniami i wspólnie dyskutują ze studentami UŁ o animacji. Taka wymiana międzynarodowa owocuje nowymi inspiracjami i projektami, a zarazem pokazuje, jak nasza rodzima animacja wpisuje się w globalny dyskurs. 
 

To udowadnia, że polska animacja może być punktem wyjścia do globalnych rozmów o historii, estetyce i współczesnych wyzwaniach medium

 – zauważa dr Ciszewska.

Publikacje i projekty badawcze

Mimo że GBPA działa dopiero od kilku lat, jej dorobek jest imponujący. Członkowie grupy opublikowali już szereg prac naukowych i popularnonaukowych, które dokumentują i analizują historię oraz współczesność polskiej animacji w różnych kontekstach. Wśród nich znajdują się zarówno artykuły w czasopismach akademickich, jak i teksty przybliżające tematykę animacji szerszemu gronu odbiorców. Przykładem może być analiza specyfiki polskiego filmu lalkowego (animacji poklatkowej z wykorzystaniem lalek) na podstawie produkcji legendarnego łódzkiego Studia Małych Form Filmowych Se-Ma-For. Badacze GBPA przygotowali także m.in. unikatową bazę danych twórców związanych ze Studiem Se-Ma-For, którą opublikowano w formie otwartego datasetu, udostępnionego międzynarodowej społeczności badaczy animacji.

Pasja, społeczność i przyszłość animacji

W ciągu zaledwie czterech lat działalności GBPA wypracowała własną markę w środowisku filmoznawczym, stając się pionierską platformą łączącą naukę z miłością do filmu animowanego. Jej członkowie nie tylko piszą o animacji, ale również aktywnie uczestniczą w życiu kulturalnym: jeżdżą na festiwale, rozmawiają z twórcami, odwiedzają plany filmowe czy archiwa – wszystko po to, by lepiej zrozumieć i dalej przekazywać czar animacji.

Dr Ewa Ciszewska nie kryje satysfakcji z dotychczasowych osiągnięć. 

Jestem bardzo dumna z tego, jak rozwija się nasza grupa i jak konsekwentnie budujemy środowisko wymiany wiedzy, inspiracji i filmowej pasji

– mówi.

Podkreśla, że GBPA to nie tylko badania, lecz także wspólnota osób, które „chcą o animacji myśleć, rozmawiać i współtworzyć jej przyszłość – lokalnie i międzynarodowo”. Ta idea przyświeca wszystkim działaniom grupy – od lokalnych spotkań po światowe konferencje.

Światowy Dzień Animacji jest świętem filmowej wyobraźni, ale dzięki takim inicjatywom jak GBPA staje się też świętem wiedzy i pasji, które idą ze sobą w parze. Łódzcy badacze udowadniają, że można łączyć naukową dociekliwość z fanowskim zachwytem, a efekty tej synergii służą całej społeczności miłośników kreskówek, filmów lalkowych i wszelkich innych form animacji. Jeśli więc kiedykolwiek zastanawialiście się, kto bada polskie animacje i dba o to, by ich bogata tradycja nie pozostała anonimowa – odpowiedzią jest właśnie ta grupa zapaleńców z Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Łódzkiego. I z pewnością jeszcze nie raz o nich usłyszymy, bo ich przygoda z animacją wciąż nabiera rozpędu.

Tekst: Eryk Woźniak